her zorluğa göğüs germek Zübeyde Hanım’ın ölümü Ardından Mustafa Kemal Atatürk’ün cenazesinde neden bulunmadığı sorulan sorular ortada kaldı. Bazı gazetelerde asılsız haberlerle karalama kampanyaları sürerken, bazı gazetelerde ise olay asıl nedenin dışına itildi.
Vatanını her şeyin önüne koyan Mustafa Kemal Atatürk, biricik annesinin cenazesine katılamadı ve 12 gün sonra kabrini ziyaret etti. Ama bunu ne kendi keyfi için ne de istemediği için yaptı. biz “o yüzey tüm ülkedir”Emrini verirken bu emre sadık kalacağını ve ne olursa olsun vatanın terk edilmeyeceğini göstermiştir.
Zübeyde Hanım, kocasının görevi nedeniyle zor şartlar altında yaşamış ve küçük yaşta dul kalmış, çocuklarını tek başına büyütmüştür.
Atatürk’ün aslında 5 kardeşi vardı; ama biz sadece Makbule Hanımı tanıyoruz. Çünkü Fatma, Ahmet, Ömer ve Naciye artık genç yaşta hastalanarak hayata gözlerini yummuştur. Zübeyde Hanım’ın arka arkaya çocuk doğurması, zor şartlar altında yaşaması ve küçük yaşta çocukların sorumluluğunu alarak dul kalması da birçok sağlık sorununa yol açmıştır.
Atatürk 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak bastığında annesi Zübeyde Hanım İstanbul’da kaldı. İtilaf Devletleri ise çeşitli baskılarda bulundu.
gece gündüz durmadan evini basmakAyrıca Mustafa Kemal Atatürk için duyduğu endişeler aslında sağlık durumu pek iyi olmayan Zübeyde Hanım’ı yıpratmıştı.
Milli Çaba döneminin Ateşli bir şekilde yaşadığı dönemde annesinin yanına gidemeyen Atatürk, ona birçok mektup yazarak durumu anlatmıştır. Mektuplarından birinde şöyle yazar:
“Bu mektubu getirecek kişi sana benim hakkımda istediğin kadar bilgi verecek. Onunla birlikte bana kıyafetlerinden bir parça gönder. Hemşiremin sağlığı nasıl? rastgele bir kişi tarafından konuta saldırıda kurmak? Siz hala orada mısınız? Çocuklar ne yapıyor, büyüdüler mi? Birkaç gün sonra kongre için Sivas’a gideceğim. Duyduğunuz her şeye dikkat etmeyin. Ne yaptığımı bildiğimi biliyorsun. Sonuçları görmeseydim, başlamazdım. Hemşiremin ellerinden ve gözlerinden saygıyla öpüyorum.”
Mustafa Kemal hatasız bir şekilde Samsun’a doğru yola çıktığında “idam edildiği” söylentileri ortalıkta dolaşıyordu. Bu haberler karşısında Atatürk, çok güvendiği komutanı Halit’i annesine gönderdi.
atatürk’ün askeri halit Karşısında görünce kısmi felç geçiren Zübeyde Hanım; Atatürk güvendiği adamları gönderdikten sonra İzmit’e gitti. Daha sonra Adapazarı’na giderek orada oğlu Mustafa Kemal ile görüştü. Birlikte Ankara’ya giden asıl yola çıktılar ve annesi Çankaya’da bir eve yerleşti. Ancak Zübeyde Hanım’ın gözleri şeker hastalığı nedeniyle gittikçe az görmeye başlamıştı.
Halide Edip Adıvar, Zübeyde Hanım’ın son günlerindeki halini şöyle anlatıyor:
“Yaşlı kadının yüzü zayıftı, hareketli vücudu, kendini beğenmiş ifadesiyle Mustafa Kemal Paşa’nın aynısıydı. Yetmiş yaşında olmasına rağmen süt beyazı pembe teninde tek bir kırışık bile yoktu. Çabuk öfkelenmesine rağmen koyu mavi gözlerinde ve ağzında şefkat vardı. Beyaz elbisesi, ütülü mendilleri, beyaz elleri bana anneannemi hatırlattı. Tam bir Makedon kadınıydı, o.” (Türk’ün Ateşle Sınavı, s. 220)
Artan rahatsızlığı nedeniyle İzmir’e gönderildi.
Tedavisine burada devam edecek olan Zübeyde Hanım’ın durumu gün geçtikçe kötüye gidiyordu. Mustafa Kemal Paşa annesi vefat etmeden önce İzmir’e gidemedi ama fotoğrafçı oldu. Esat BeyOnu İzmir’e gönderdi ve annesinin son fotoğraflarını çektirdi.
Zübeyde Hanım 14 Ocak 1923 akşamı vefat etti. Mustafa Kemal, 16 Ocak 1923’te bazı basın mensuplarıyla görüşmek üzere İzmit’e gitmişti. Anadolu’nun nabzını tutarak önce Eskişehir’e, ardından da annesini görmek için İzmir’e gidecekti ama yolda annesinin ölüm haberini aldı.
Salih Bozok’un sözlerine göre:
“Telgrafımı aldıktan sonra güzergah değiştirdiklerini öğrendik. Bana Eskişehir’den gelen cevapla telgrafta verdiğimiz acı haber beni çok duygulandırdı. Ölen kişinin cenazesini uygun şekilde düzenleyin. Allah millete ömür ve selamet versin, dediler. Daha sonra Paşamız Eskişehir’den dönerek Arifiye, İzmit, Tavşancıl, Gebze, Bilecik, Bursa, Alaşehir, Salihli, Turgut, Manisa üzerinden İzmir’i ziyaret etti.” (Nezihe Araz, Mustafa Kemal ile 1000 Gün, s. 116)
Hâkimiyet-i Nationala gazetesinde cenazeyle ilgili şu bilgilere yer verildi:
“TBMM Ninesi Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın cenazesi dün öğleden sonra Karşıyaka Gazi Mustafa Kemal Paşa Caddesi’ndeki gar çevresindeki konutlarından kaldırıldı. Ferik Osman Paşa Camii’ndeki farz türbesine defnedildi.”
Mustafa Kemal Paşa en sıkıntılı anında bile cenazeye katılmamış ve millete sığınmıştır.
24 Ocak 1923’te Bursa’dan ayrıldı. Paşa, Hakikat İzmir’e taşınmıştır. . 27 Ocak’ta İzmir’e vardığında eşraf ve halk onu büyük bir kalabalıkla karşıladı. Annesinin kabrinin bulunduğu Ferik Osman Paşa Camii’ne gittiğinde annesinin kabri başında uzun süre sessizce durduğu ve ardından dua ettiği kaydedildi. Küçük bir çocuğun feryadından da etkilenen Paşa, orada bulunanlara duygu yüklü bir konuşma yaptı.
“Zavallı annem, Milletin davası olan mukaddes İzmir topraklarına bedenini vermiştir. Arkadaşlar, ölüm yaradılışın en yaygın yasasıdır. Ama bazen bu tür bir şey olmakla ne kadar acı verici bir görünüm oluyor. Burada yatan annem, zulmü ve zorlaması tüm ulusu felaket uçurumuna sürükleyen keyfi bir hükümetin kurbanı oldu. Bunu açıklamama izin verirseniz, onun sancılı hayatından birkaç noktayı sunayım.
Abdülhamid dönemindedir. 1905 yılında okuldan kurmay yüzbaşı olarak çıktım . Hayata ilk adımı atıyordum. Ancak bu adım hayata değil, zindana geldi. Beni gerçekten bir gün alıp baskı yönetiminin zindanlarına attılar. Orada aylarca kaldım. Annem bunu ancak hapisten çıktıktan sonra öğrendi. Ve hemen beni görmek için koştu. İstanbul’a geldi. Ancak onunla orada ancak üç beş gün görüşebildim. Çünkü yine zabıta yönetiminin casusları ve cellatları evimizin etrafını sararak beni alıp götürdüler.
Annem ağlayarak beni takip etti. Beni sürgün yerime götürecek olan vapura binerken, beni görmesine engel olunan annem Sirkeci iskelesinde ağlıyordu. Kişisel çıkarım, annemin yanında motive edici bir etkiye sahipti; Sürgündeki yıllarım ona benden daha çok eziyet etmişti. Bir nokta daha: Mütareke sırasında Anadolu’ya geçtiğimde yanımda bir adam vardı. Erzurum’a geldiğimde bu adamı İstanbul’a iade ettim. . Annem bu adamın tek başına geldiğini görünce halife ve padişahın verdiği idam hükmünün yerine geldiğini düşündü ve bu düşünce onu felç etti. Ondan sonraki onca yıllık çaba, ömrünün acı ve keder içinde geçmesine neden olmuştu. Her zaman padişahın ve hükümetinin ve tüm düşmanların baskı ve eziyeti altındaydı. Binlerce bahane ve gerekçeyle evi basıldı, arandı, rahatsız edildi. Annem üç buçuk yılını gece gündüz gözyaşları içinde geçirdi. Bu gözyaşları onun gözlerini kaybetmesine neden oldu. Sonunda, çok yakın zamanda, onu İstanbul’dan kurtarabildim. Artık maddi olarak ölü olduğu, sadece ruhen yaşadığı için onunla yeniden bir araya gelebildim.
Bugün gözlerim yaşarıyor ama kabrin önünde kalbim huzurla duruyorum. Üzüldüğüme şüphe yok ama babaannemizin yurdunu bile yıkıma ve yıkıma götüren keyfi saltanat artık bir daha kavuşamayacak şekilde mezara gömüldü. Anam bu toprağın altında yatsın; ama Ulusal Egemenlik sonsuza dek ayakta kalsın. Bu hakimiyet sonsuza kadar sürecek. Bu beni rahatlatan en büyük güç.”
“Annemin kabri önünde ve Allah katında yemin ederim ki, milletin bu kadar kan dökerek kazandığı ve elinde tuttuğu hakimiyeti korumak ve savunmak için gerekirse annemin yanına gitmekten asla çekinmem.”
Annesinin ölümünden sonra İzmir’in Atatürk’ün gönlünde ayrı bir yeri vardı. Milli Mücadele’nin nadide bir simgesi haline gelen İzmir, artık anasına kucak açmış bir vatandı. Mezara her gelişinde ayrı bir ilgi ve alaka gösteren Atatürk, daha sonra mezarın annesiyle akraba olduğunu gösteren bir taş koydurmuştur.
Vatanın işgal altında olduğu çalkantılı dönemde en pahalı hazineyi kaybetmek. Mustafa Kemal Paşa, vatan ve millet uğruna görevinden ayrılmamak üzere, Annesinin cenazesine katılamadı. Uğruna kan dökülen bu toprak onun için canından daha değerliydi. Türk milletimize yakışır şekilde; Cumhuriyetin bize miras bıraktığı bu topraklar için sonsuza kadar mücadele etmek ümidiyle.
