“Maymundan Ressam mı Olurmuş?” Demeyin! Herkesin Yetenekli Bir Ressam Sandığı Maymunun Trajikomik Öyküsü

1964 yılında İsveç’in Göteborg kentinde Avrupa Sanat Sahnesi’nde daha evvel namı duyulmamış Pierre Brassau isimli bir ressamın çalışmaları sergilendi. Sanatseverler ve eleştirmenler dört resmi sergilenen bu sanatçıyı nasıl olup da daha evvel duymadıklarını düşünüp durdular. Fransız avangart sanatkarın yapıtları kısa müddette dikkatleri üzerine çekmeyi başardı.

Pierre Brassau hakkında hiçbir bilgi olmasa da sanatseverler onun tablolarına hayran kaldı. Koleksiyoncu Bertil Eklöt, Pierre Brassau’nun bir eserini 650 dolara satın aldı. O yılların popüler sanat eleştirmeni Rolf Anderberg, Pierre Brassau’nun tabloları hakkında etkileyici bir köşe yazısı yazdı: ‘Pierre Brassau eserlerini kararlılıkla boyuyor. Onun fırça darbeleri çok güçlü ve net. Vuruşlarında öfke ve aynı zamanda bir titizlik hâkim. Brassau âdeta bir balerin kadar naif bir sanatçı.’

Rolf Anderberg’in bu yorumuna eleştirmenler ve sanatseverlerin birçoğu katılmadı. Hatta Pierre’in yapıtlarını küçümsediler. Bir eleştirmen, Anderberg’in yorumuna karşılık şöyle dedi: ‘Bunu bir maymun da yapabilir.’

Eleştirmen, bu yorumu hiç tanımadığı sanatçıyı küçümsemek için yapmıştı ama haklıydı. Pierre Brassau adındaki ressam, aslında İsveç’teki hayvanat bahçesinde yaşayan Batı Afrikalı bir şempanzeydi! ‘Yok artık!’ dediğinizi duyar üzereyiz. Pekala, bu şempanze nasıl ressam oldu?

Pierre Brassau’nun gerçek ismi Peter’dı ve o bir maymundu. Bu gizemli ressam fikrini Ake Axelsson adındaki İsveçli bir gazeteci ortaya attı ve sergiye katılan insanları test etmek için gerçekleştirmeye karar verdi. Eleştirmenlerin gerçek avangart sanatını görüp görmeyeceğini anlamak isteyen gazeteci, hayvanat bahçesine bir ziyaret gerçekleştirdi ve Peter’ın bakıcılarını bu konuda ikna etti.

Şempanze Peter’ın önüne tuval yerleştirdiler, yağlı boyalar ve fırçalar ile bir süre oynamasına müsaade verdiler. Peter, birinci başta fotoğraf yapmak yerine bu yeni oyuncakları yemeye çalışmıştı zira onları yemek zannetmişti. Hatta en çok kobalt mavisinin tadını sevmişti. Neyse ki Peter bir mühlet sonra ne yapması gerektiğinin farkına vardı ve fotoğraf yapmaya başladı.

Resim yapmaya başlayan Peter, birkaç saatin akabinde ortaya avangart görünümde birkaç eser çıkardı. Fotoğraflarında çoğunlukla kobalt mavisini kullandığını görmek mümkündü.

Bu aldatmaca ortaya çıktığında sanat camiası şoka girmişti. Pierre Brassau’nun yapıtlarının balerin zarafetinde olduğunu düşünen Rolf Anderberg ise hâlâ görüşünün gerisindeydi. Her şeye karşın stanttaki en başarılı çalışmaların Batı Afrikalı şempanze Peter’a ait olduğunu söyledi.

Peter tarihe geçmiş ilk ressam maymun değil. 2005 yılında bir müzede sanat yönetmeni olarak çalışan adam, tablonun Guggenheim Ödülü’ne layık görülen ressam Ernst Wilhelm Nay’e ilişkin olduğunu ağzından kaçırdı. Aslında bahsedilen eser Banghi ismindeki şempanzeye aitti.

Artık sanat topluluğunda maymunlar da yerini almaya başladı. 2011 yılında Pockets Warhol ismindeki kapuçin maymunu toplam 40 soyut fotoğraf yaptı. Maymunun bakıcıları bu yapıtları satışa çıkardılar. Dünyanın her yerinden sanat aşıkları maymunun fotoğraflarını 300 dolardan satın aldı. Satıştan elde edilen gelir ise ressam maymun Pockets Warhol’un yaşadığı hayvanat bahçesinin barınağı için kullanıldı.

Kongo, hayatı boyunca yaklaşık 400 tablo ortaya çıkarmayı başardı. Üstelik Kongo’nun tablolarından biri, müzede 25.000 dolara satışa sunuldu. Söylenilenlere göre 1954 doğumlu Kongo’nun yapıtlarına ünlü ressam Pablo Picasso da hayranlık duyuyormuş hatta Kongo’nun yapıtlarını satın alıp stüdyo duvarına bile asmış. Tarih maymunların fotoğraf yapmasına karşı çıkmıyor. Pekala, sizce maymunlar başarılı eserler ortaya koyabilir mi?